BBT: “Nếu trí thông minh được định nghĩa là khả năng học hỏi, trẻ em trong độ tuổi từ 2 đến 7 tuổi có thể là những người thông minh nhất hành tinh.” Điều gì đã làm nên sự khác biệt của những đứa trẻ trong thời điểm “vàng” này? FLC xin gửi tới các bạn bài viết sau của tác giả Rishi Sriram về những yếu tố ảnh hưởng sâu sắc tới trẻ trong thời kỳ “nhạy cảm” này, được biên dịch bởi đội ngũ FLC (bài viết gốc được đính kèm cuối bài).

Những trải nghiệm phong phú — từ việc vui chơi cho đến nghệ thuật và các mối quan hệ — về cơ bản định hình sự phát triển của trẻ nhỏ.

Khi Albert Einstein còn là một cậu bé, rất ít người – nếu có – có thể dự đoán trước được những đóng góp đáng kể của ông cho khoa học. Sự phát triển ngôn ngữ của cậu bé Einstein đã bị chậm lại, khiến cha mẹ cậu lo lắng đến mức phải nhờ đến bác sĩ tư vấn. Người em gái của Einstein từng thú nhận rằng anh trai của mình “gặp khó khăn với vấn đề ngôn ngữ đến nỗi những người xung quanh sợ rằng anh ấy sẽ không bao giờ có thể học hành nổi”. Làm thế nào mà đứa trẻ này đi từ việc chậm phát triển tiềm ẩn trở thành vĩ nhân Einstein?

Một phần câu trả lời cho câu hỏi đó được thể hiện qua hai món quà mà Einstein nhận được từ cha mẹ của mình khi ông lên 5 tuổi. Khi Einstein bị ốm nặng phải nằm liệt giường cả ngày, cha ông đã tặng ông một chiếc la bàn. Đối với Einstein, đó là một thiết bị bí ẩn khơi dậy trí tò mò của ông đối với khoa học. Ngay sau đó, mẹ của Einstein, một nghệ sĩ dương cầm tài năng, đã tặng Einstein một cây vĩ cầm. Hai món quà này đã thử thách trí não của Einstein theo những cách thức đặc biệt vào đúng thời điểm.

Não bộ của trẻ em phát triển theo từng giai đoạn bộc phát (spurt) được gọi là ‘giai đoạn vàng’ (critical periods). Giai đoạn đầu tiên xảy ra vào khoảng 2 tuổi, giai đoạn thứ hai xảy ra ở độ tuổi vị thành niên. Khi bắt đầu những giai đoạn này, số lượng kết nối (các khớp thần kinh) giữa các tế bào não (tế bào thần kinh) tăng gấp đôi. Trẻ hai tuổi có số khớp thần kinh nhiều gấp đôi người lớn. Vì những kết nối này giữa các tế bào não là nơi diễn ra quá trình học hỏi, nên số lượng khớp thần kinh nhiều gấp đôi cho phép não bộ học hỏi nhanh hơn bất kỳ thời điểm nào khác trong đời. Do đó, trải nghiệm của trẻ trong giai đoạn này có ảnh hưởng lâu dài đến sự phát triển của chúng.

Giai đoạn vàng đầu tiên của quá trình phát triển não bộ này bắt đầu vào khoảng 2 tuổi và kết thúc vào khoảng 7 tuổi. Nó cung cấp cơ hội quan trọng để đặt nền móng cho một nền giáo dục toàn diện cho trẻ em. Bốn cách thức nhằm tối đa hóa giai đoạn vàng này bao gồm việc khuyến khích sự yêu thích học hỏi ở trẻ, tập trung vào chiều rộng thay vì chiều sâu, chú ý đến trí tuệ xúc cảm và không coi việc giáo dục trẻ nhỏ chỉ như là tiền thân của việc học hỏi “thực sự”.

KHUYẾN KHÍCH SỰ YÊU THÍCH HỌC HỎI

Trẻ nhỏ cần phải thích thú quá trình học hỏi thay vì tập trung vào thành tích. Các nhà giáo dục và các bậc phụ huynh có thể nhấn mạnh niềm vui thích khi được trải nghiệm các hoạt động mới mẻ và học hỏi một điều gì đó mới lạ. Chúng ta cần giúp trẻ hiểu rằng sai lầm là một phần bình thường, đáng hoan nghênh trong quá trình học hỏi.

Giai đoạn này cũng là thời điểm để thiết lập tư duy cầu tiến (growth mindset) – sự tin tưởng rằng tài năng và khả năng được phát triển thông qua sự nỗ lực thay vì cố định bẩm sinh. Các nhà giáo dục nên tránh việc gán cho trẻ hoặc đưa ra những tuyên bố chung chung về khả năng của chúng. Ngay cả những lời khen ngợi như “Con thật thông minh” cũng phản tác dụng. Thay vào đó, hãy nhấn mạnh tính kiên trì và kiến tạo những không gian an toàn cho việc học hỏi. Trẻ em sẽ học cách yêu thích việc học hỏi nếu chúng ta thể hiện sự nhiệt tình trong suốt quá trình thay vì chỉ nghĩ đến kết quả.

CHÚ TRỌNG CHIỀU RỘNG, CHỨ KHÔNG PHẢI CHIỀU SÂU

Một cách để tránh tập trung vào kết quả trong giai đoạn phát triển này đó là nhấn mạnh chiều rộng của việc phát triển kỹ năng hơn là chiều sâu. Việc cho trẻ tiếp xúc với nhiều hoạt động khác nhau tạo nền tảng cho việc phát triển các kỹ năng trong nhiều lĩnh vực. Đây chính là thời điểm để trẻ tham gia vào các lĩnh vực khác nhau như âm nhạc, đọc sách, thể thao, toán học, nghệ thuật, khoa học và ngôn ngữ.

Trong cuốn sách của mình có tựa đề “Range”, tác giả David Epstein lập luận rằng chiều rộng của kinh nghiệm thường bị bỏ qua và thường bị đánh giá thấp. Việc tập trung vào sự xuất sắc trong một hoạt động duy nhất có thể thích hợp vào một số thời điểm trong đời. Nhưng những người phát đạt trong thế giới đang thay đổi nhanh chóng của chúng ta là những người trước hết học cách rút ra từ nhiều lĩnh vực và suy nghĩ một cách sáng tạo và trừu tượng. Nói cách khác, xã hội của chúng ta cần những cá nhân toàn diện.

Sự phát triển toàn diện đặc biệt quan trọng đối với trẻ em từ 2 đến 7 tuổi. Bộ não đang phát triển của chúng đã sẵn sàng để đắm mình trong một loạt các bộ kỹ năng. “Giai đoạn hình mẫu” (sampling period) này, như Epstein gọi, là không thể thiếu được. Đây chính là thời điểm để phát triển khả năng của trẻ. Có rất nhiều thời gian để chúng chuyên môn hóa sau này.

ĐỪNG BỎ QUA TRÍ TUỆ XÚC CẢM

Vâng, chúng ta muốn trẻ em đọc tốt và học các kiến thức cơ bản của toán học. Nhưng chúng ta không nên coi thường trí tuệ xúc cảm. Những lợi ích của việc học trong giai đoạn vàng đầu tiên của quá trình phát triển trí não này nên mở rộng đến các kỹ năng giữa các cá nhân như lòng tốt, sự đồng cảm và khả năng làm việc theo đội nhóm.

Daniel Siegel và Tina Payne Bryson giải thích tầm quan trọng của việc phát triển khả năng đồng cảm của trẻ trong cuốn sách có tựa đề “The Whole-Brain Child”. Sự đồng cảm bắt đầu bằng việc thừa nhận cảm xúc của một người. Do đó, họ đề nghị giúp trẻ ở độ tuổi này trước tiên gán nhãn cảm xúc của chúng (“Mình cảm thấy buồn”) và sau đó kể câu chuyện về điều khiến chúng cảm thấy như vậy (“Mình cảm thấy buồn vì mình muốn ăn kem nhưng cậu lại nói không”) . Một khi trẻ thực hành gán nhãn cảm xúc, các nhà giáo dục có thể bắt đầu đặt những câu hỏi khuyến khích trẻ xem xét cảm xúc của người khác.

Một cách để khuyến khích việc quan tâm đến người khác là cho trẻ em tham gia vào những việc người lớn làm để giúp đỡ người khác. Ngay cả việc cho phép trẻ nhỏ giúp làm công việc nhà cũng có thể khiến chúng trở thành những con người hữu ích và chu đáo hơn.

ĐỪNG COI VIỆC GIÁO DỤC TRẺ NHỎ CHỈ NHƯ LÀ TIỀN THÂN CỦA VIỆC HỌC HỎI “THỰC SỰ“

Bộ não của trẻ em có thể tiếp thu thông tin một cách độc đáo trong giai đoạn vàng này. Nếu trí thông minh được định nghĩa là khả năng học hỏi, trẻ em trong độ tuổi từ 2 đến 7 tuổi có thể là những người thông minh nhất hành tinh.

Nghiên cứu cho thấy rằng một số kỹ năng gần như không thể học được sau giai đoạn vàng đầu tiên của quá trình phát triển não bộ này. Ví dụ, nghiên cứu cho thấy rằng trẻ em trong độ tuổi này thích hợp nhất để học hỏi các mô hình phát triển ngôn ngữ, cho phép chúng thông thạo ngôn ngữ thứ hai ở cấp độ tương đương với ngôn ngữ mẹ đẻ. Tuy nhiên, khi trẻ lên 8 tuổi, khả năng học hỏi ngôn ngữ của chúng sẽ giảm đi, và ngôn ngữ thứ hai không được nói thành thạo như ngôn ngữ mẹ đẻ. Hiệu quả ở cùng độ tuổi được tìm thấy khi học các kỹ năng âm nhạc chẳng hạn như cảm âm tuyệt đối (perfect pitch).

Đáng chú ý là cha mẹ của Einstein đã không đăng ký cho ông tham gia các khóa học vật lý — lĩnh vực sẽ đưa ông đến giải Nobel. Thay vào đó, cha của Einstein đã để ông làm công việc của mình với tư cách là một kỹ sư. Mẹ Einstein đã đăng ký cho ông học violin vì bà muốn ông yêu thích và thưởng thức âm nhạc. Cả hai hoạt động đều có tác dụng phát triển bộ não non trẻ của Einstein một cách toàn diện. Thật hấp dẫn khi nghĩ giáo dục mầm non là tiền thân của nền giáo dục “thực sự”. Nhưng đây có thể là những năm tháng quan trọng nhất.

Nguồn: Why Ages 2-7 Matter So Much for Brain Development

Biên dịch: Hoàng Bá Cao.