BBT – Trong thời gian gần đây người ta hay nghe nhắc đến cụm từ “hệ sinh thái giáo dục”. Nhưng cụm từ này có nghĩa là gì và vì sao nó lại đáng quan tâm như vậy?

Để góp phần làm rõ khái niệm “hệ sinh thái giáo dục”, chúng tôi xin trân trọng giới thiệu bài viết “Education as an ecosystem” của tác giả Sean Slade trên trang blog của Hiệp hội Giám sát và Phát triển Chương trình (ASCD) của Hoa Kỳ. Bản dịch do các thành viên nhóm dịch cộng đồng Nguồn Sáng cung cấp.

Tác giả: Sean Slade; Thụy Khang chuyển ngữ

Càng phân tích, mổ xẻ những yếu tố tạo thành một nền giáo dục tốt và thúc đẩy việc học tập có hiệu quả, chúng ta càng hiểu ra rằng trong giáo dục mọi thứ đều được kết nối với nhau và có những vai trò riêng biệt.

Nhưng “được kết nối với nhau” nghĩa là gì nhỉ? Xét trên khái niệm, điều này có nghĩa là mọi yếu tố đều được gắn kết với nhau, không có bất cứ yếu tố nào thừa và tất cả đều có liên quan. (Theo OECD 2019: “Tương lai của giáo dục và kỹ năng 2030, Bản phác thảo khái niệm: Kiến thức cho năm 2030)

Hệ sinh thái

Điều này ngày càng trở nên đúng đắn đối với các cộng đồng giáo dục, nơi sự thiếu vắng hoặc thậm chí dư thừa của bất kỳ một yếu tố nào đều có thể ảnh hưởng đến kết quả học tập hiện tại cũng như kết quả sau cùng. Sự thiếu vắng này có thể bắt nguồn từ trường học hoặc từ khắp cộng đồng, nhưng, khá thường xuyên, kết quả của nó sẽ được bộc lộ ở cả hai nơi.

Ví dụ, một cộng đồng bạo lực sẽ ảnh hưởng tiêu cực đến rất nhiều mặt chứ không chỉ ảnh hưởng đến sự an toàn về mặt thể chất. Môi trường không an toàn sẽ khiến học sinh cảm thấy lạc lõng, không còn sự tự tin, mất đi khả năng lập kế hoạch lâu dài, và không sẵn sàng tương tác và giao tiếp với người khác. Từ góc độ tâm lý học, trẻ em sống với chấn thương khó tập trung hơn, trí nhớ kém, ít nhớ bài, và giảm khả năng tổ chức thông tin thành kiến ​​thức hữu ích. Trẻ em đã trải qua nhiều kinh nghiệm bất lợi thời thơ ấu (ACE), chẳng hạn như bị lạm dụng bằng lời nói, thể chất hoặc tình dục; thấy mẹ mình bị đối xử bạo lực; có cha mẹ lạm dụng ma túy hoặc nghiện rượu, bị bệnh tâm thần hoặc bị giam giữ, sẽ có nhiều khả năng tự hủy hoại thân thể, lạm dụng rượu hoặc ma túy, bị trầm cảm và có ý muốn tự tử (Goodwin, 2018).

Tất cả các yếu tố đầu vào sẽ ảnh hưởng đến đầu ra. Tất cả các yếu tố môi trường đều có ảnh hưởng đến sự tăng trưởng và quá trình học tập. Khi giáo dục ngày càng trở nên giống như một hệ sinh thái – diễn ra cả bên trong lẫn bên ngoài nhà trường, tác động vào trong và xuyên qua toàn cộng đồng – thì môi trường càng trở nên quan trọng hơn bao giờ hết.

Kết nối trong mỗi cá nhân

Khái niệm về sự kết nối trong mỗi cá nhân cũng ngày càng được nhận thức rõ ràng hơn. Việc tiếp thu kiến ​​thức luôn đan xen với sự phát triển các kỹ năng và năng lực, và có ảnh hưởng qua lại đến cách chúng ta học và cách chúng ta sử dụng kết quả của việc học. Năng lực xã hội và cảm xúc của một người, dù có liên quan đến sự đồng cảm hay nhận thức về giá trị bản thân, đều có thể ảnh hưởng đến khả năng cộng tác, giao tiếp, đồng kiến tạo học tập, thấu hiểu các quan điểm khác nhau và tạo ra giá trị mới. Năng lực này cũng có thể ảnh hưởng đến việc sử dụng và phát triển các kỹ năng nhận thức của cá nhân (OECD, Kỹ năng xã hội và tình cảm: An sinh, kết nối và thành công). Tương tự, tình trạng sức khỏe có thể ảnh hưởng đến khả năng, nhận thức về giá trị bản thân, khả năng hòa nhập xã hội và cộng tác, quá trình hình tiếp thu những những kiến ​​thức và kỹ năng cần thiết, do đó có thể ảnh hưởng đến kết quả giáo dục, khả năng thịnh vượng kinh tế, và cả sức khỏe về lâu dài nữa.

Những kết nối này không theo một trật tự tuyến tính và cũng không cố định, nhưng chúng minh họa cho vô vàn yếu tố tác động đến khả năng học tập và tăng trưởng của mỗi cá nhân. Thay vì xem những kết nối trên này như một chuỗi hoặc một con đường liên tục, chúng ta nên hiểu rằng, chúng là một hệ sinh thái – một loạt các hệ sinh thái trong mỗi cá nhân và giữa các cá nhân – kết hợp với nhau để tạo ra chúng ta và các cộng đồng học tập của chúng ta. Ở đây chúng ta bắt đầu bằng việc xem xét “tình trạng sức khỏe”, nhưng chúng ta hoàn toàn có thể bắt đầu với bằng việc xem xét tác động của các giá trị hoặc thái độ, kỹ năng, kiến ​​thức, hoặc đưa vào giới thiệu ảnh hưởng của sự chủ động và cơ hội học tập của người học.

Bản thân mỗi cá nhân là một hệ sinh thái và chúng ta học tập như một phần của hệ sinh thái học tập.

Cần đáp ứng ra sao

Nếu ta thấy choáng ngợp thì đó chỉ là một phản ứng tự nhiên. Một giáo viên, hiệu trưởng hoặc phụ huynh có thể ảnh hưởng gì nếu có vô số tác động đến sự phát triển của con chúng ta? Nhưng thay vì choáng ngợp, ta cũng có thể cảm thấy được trao quyền.

Chúng ta có khả năng kiểm soát hoặc tác động đến các phần của hệ sinh thái này. Là giáo viên, chúng ta có khả năng phát triển không khí và văn hóa của lớp học, điều chỉnh cách chúng ta giảng dạy, để phù hợp với các phong cách học tập khác nhau, đồng thời thừa nhận và điều chỉnh việc giảng dạy cho phù hợp với các tâm trạng, cảm xúc và động cơ học tập vốn rất đa dạng của học sinh.

Với tư cách là hiệu trưởng, chúng ta có thể cho phép cộng đồng tham gia vào các hoạt động của trường và để nhà trường tương tác với môi trường xung quanh. Chúng ta có thể mở rộng khái niệm và vai trò của trường học để nơi này trở thành một trung tâm, nơi việc học tập của học sinh và sự hướng dẫn của thầy cô có thể diễn ra trong một môi trường học tập được mở rộng có chủ ý.

Với tư cách là phụ huynh, chúng ta có thể giúp tạo ra tiếng nói cho quá trình giáo dục và học tập, trở thành người kết nối từ trường học vào cộng đồng qua một môi trường ngày càng mở rộng. Chúng ta giúp đảm bảo rằng các nguyên tắc học tập từ nhà trường được thể hiện và việc học tập được thiết lập như một nỗ lực suốt đời.

Đây không phải là lời kêu gọi giáo dục phải “sửa chữa” mọi thứ. Đây không phải là một lời kêu gọi buộc các nhà giáo dục phải gánh vác nhiều trách nhiệm hơn, mà là lời kêu gọi tất cả chúng ta hiểu rằng tất cả chúng ta có đóng vai trò, có ảnh hưởng và tác động đến sự phát triển.

Chúng ta cần trân trọng sự kết nối này và tìm cách phối hợp những thứ quý giá mà chúng ta đang cất giữ, và dệt nên những bức thảm thể hiện được màu sắc của tất cả chúng ta.

Nguồn: Education is an ecosystem