BBT – Nhiệm kỳ đầu tiên của Tổng thống Mỹ Donald Trump chỉ còn vài chục ngày nữa là đã kết thúc. Dù Trump có tiếp tục làm tổng thống thêm một nhiệm kỳ nữa hay trở thành một vị tổng thống một nhiệm kỳ, thì chắc chắn mọi người sẽ còn vẫn nhớ đến ông với cụm từ cửa miệng là “fake news” – tin giả. Quả thật, trong thời đại bùng nổ thông tin ngày nay, với sự hỗ trợ của công nghệ và sự phổ biến của các mạng xã hội, tin giả đã trở thành một vấn nạn toàn cầu với những tác hại khó lường mà tất cả những người có trách nhiệm đều đang phải quan tâm giải quyết. 

Với sứ mạng “đóng góp vào việc xây dựng nền văn hóa hòa bình, xóa đói giảm nghèo, phát triển bền vững, và đối thoại giữa các nền văn hóa thông qua giáo dục, khoa học, văn hóa, truyền thông và thông tin”, trong những năm qua UNESCO đã tích cực tự nhận lấy trách nhiệm “chiến đấu chống tin giả” (fight fake news). Trong số nhiều hoạt động truyền thông và giáo dục đa dạng, có thể nói việc ấn hành Sổ tay dành cho các nhà báo về việc chống tin giả là hoạt động có tác động lâu dài nhất, vì nó nhắm đến đối tượng trọng yếu nhất trong quá trình thu thập, sản xuất và sử dụng thông tin – các nhà báo. Đáng nói hơn, tài liệu này không chỉ được viết bằng 3 ngôn ngữ phổ biến nhất tại các nước Âu-Mỹ là Anh, Pháp, Tây Ban Nha, thậm chí cũng không phải là 6 ngôn ngữ được các tổ chức quốc tế chọn là các ngôn ngữ chính thức trong các cuộc họp của Liên hiệp quốc (là 3 ngôn ngữ vừa nêu kèm thêm 3 ngôn ngữ nữa là Nga, Trung và Ả Rập). Tầm quan trọng của tài liệu có thể được thấy qua số lượng ngôn ngữ mà tài liệu đã được dịch ra từ bản tiếng Anh: tổng cộng đến 20 ngôn ngữ khác nhau, trong đó rất may mắn là có cả tiếng Việt. 

Dưới đây là phần giới thiệu tài liệu do FLC dịch từ bản gốc tiếng Anh của UNESCO. Các link để tải tài liệu có thể được tìm thấy ở cuối trang. Hy vọng đây sẽ là một tài liệu sẽ hữu ích cho tất cả các bạn, đặc biệt là những người hoạt động trong lĩnh vực truyền thông, báo chí. Để chung tay tạo ra một “thế giới không tin giả” – “a world without fake news”, các bạn nhé!
————–

Những chuyển biến trong xã hội vài năm gần đây đã đặt báo chí vào tình trạng liên tục bị tấn công. Một loạt các yếu tố đang làm thay đổi môi trường truyền thông, và đặt ra những câu hỏi về chất lượng, tác động và uy tín của báo chí. Đồng thời, các chiến dịch được dàn dựng đang ra sức lan truyền những điều không trung thực – các thông tin giả mạo, thông tin độc hại và thông tin sai lệch. Những thông tin này lại được mọi người vô tình chia sẻ trên các phương tiện truyền thông xã hội:

Thông tin giả mạo (disinformation): Là những thông tin sai sự thật và được cố tình tạo ra để gây hại cho một người, một nhóm xã hội, một tổ chức hoặc một quốc gia
Thông tin sai lệch (misinformation): Thông tin không đúng sự thật nhưng KHÔNG được tạo ra với mục đích gây hại cho người khác
Thông tin độc hại (mal-information): Thông tin có phần dựa trên thực tế, nhưng được sử dụng để gây tổn hại cho một người, nhóm xã hội, tổ chức hoặc quốc gia.

Được viết bởi các chuyên gia trong cuộc chiến chống lại thông tin sai lệch, cuốn sổ tay này nhằm khám phá bản chất của báo chí, trong đó bao gồm các chương giải thích tầm quan trọng của lòng tin cậy trong hoạt động truyền thông; phân tích cặn kẽ về cách công nghệ kỹ thuật số và các nền tảng xã hội đã dẫn sự rối loạn thông tin ra sao; gợi ý về cách đấu tranh chống lại các thông tin xuyên tạc và thông tin sai lệch thông qua các phương tiện truyền thông và nâng cao hiểu biết về thông tin; kiểm tra thực tế 101; xác minh phương tiện truyền thông xã hội và chống lạm dụng trực tuyến.

Sổ tay này là một giáo trình mẫu mực và có thể được sử dụng như một sự bổ sung cần thiết trong các đề cương giảng dạy của các giảng viên trong ngành báo chí, cũng như các nhà báo và biên tập viên đang hành nghề có quan tâm đến việc chia sẻ và sử dụng thông tin. Một sứ mạng tối quan trọng của những người hành nghề báo chí là phải hiểu rõ và báo cáo về các mối đe dọa mới đối với những nguồn thông tin đáng tin cậy. Các đảng phái chính trị, chuyên gia y tế, doanh nhân, nhà khoa học, giám sát bầu cử và những người khác cũng sẽ thấy tài liệu này hữu ích.

Tài liệu gốc bằng tiếng Anh có thể tải tại đây. Bản tiếng Việt được cung cấp tại đây. Sổ tay được cung cấp dưới Giấy phép mở (Open Access) CC-BY-SA 3.0 IGO, cho phép mọi người chia sẻ, sử dụng hoặc tiếp tục phát triển với điều kiện các tác phẩm phái sinh phải được tiếp tục chia sẻ theo cùng loại giấy phép mở của tài liệu gốc.